فلسفه ملاصدرا
زهرا ذاکری؛ مسعود فکری؛ عزت ملا ابراهیمی؛ غلامعباس رضایی هفتادر
چکیده
مبحث «مقتضای حال» همواره به عنوان یکی از مباحث بنیادین علم بلاغت مطرح بوده است. این موضوع، چهار مؤلفة اصلی دارد که شامل: «مقتضای متکلم»، «مقتضای مخاطب»، «مقتضای کلام» و «مقتضای موقعیتهای کلام» میشود. تمرکز این پژوهش بر بخش «مقتضای مخاطب»خواهد بود. مقتضای مخاطب بهمعنای رعایت تناسب ...
بیشتر
مبحث «مقتضای حال» همواره به عنوان یکی از مباحث بنیادین علم بلاغت مطرح بوده است. این موضوع، چهار مؤلفة اصلی دارد که شامل: «مقتضای متکلم»، «مقتضای مخاطب»، «مقتضای کلام» و «مقتضای موقعیتهای کلام» میشود. تمرکز این پژوهش بر بخش «مقتضای مخاطب»خواهد بود. مقتضای مخاطب بهمعنای رعایت تناسب کلام با دریافتکنندۀ آن است. بیتردید شناخت مخاطب، مقدمه رعایت این تناسب است. بر این اساس هر قدر معیارهای مخاطبشناسی دقیقتر و کاملتر باشند، رعایت مقتضای مخاطب صحیحتر انجام میشود. مخاطبشناسی در کتب بلاغی، محدود به علم و توجه مخاطب است. تقسیم مخاطب به خالیالذهن، مردد و منکر مؤید این مطلب است، اما ویژگیهای مخاطب در علم و توجه خلاصه نمیشود، بلکه عناصر دیگری در ساختار ادراکی و رفتاری انسان وجود دارد که هر کدام متکلم را به انتخاب شیوهای خاص در سخن گفتن سوق میدهد. از آنجایی که این پژوهش، قرآنی است، معرفت نفسی ضروری نمود که با انسانشناسی وحیانی سازگار باشد. به همین منظور انسانشناسی صدرایی که تا حد زیادی برگرفته از قرآن و احادیث است، برای این امر انتخاب شد. بدین ترتیب ابتدا انسانشناسی صدرایی تبیین و مؤلفههای ساختار وجودی انسان در دو ساحت ادراکی و رفتاری ذکر شد، سپس بر اساس منطوق و مفهوم هر مؤلفه، ارتباط آن مؤلفه از ساختار انسان با ساختار زبانی متناسب با آن بیان گردید و در بخش نهایی، آیات مورد نظر بر اساس این ساختار متناظر تحلیل شدند. نقطه تمرکز بحث، نمود مخاطبشناسی زبانی در خطابهای قرآنی حضرت موسی(ع) بر اساس انسانشناسی در نظام فلسفی صدرایی است.